Ngôi chùa hàng trăm năm chưa có cổng Tam Quan?

Chuyến đi hồi tháng 8/2013, tôi đã có dịp “chăm sóc” tháp chuông khá kỹ. Nên lần này, tôi tranh thủ chút thời gian ít ỏi cùng đoàn các nhà khoa học khảo sát nhanh một vòng khuôn viên nhà chùa.

Gần 10 nhà khoa học, là những người đầu ngành lĩnh vực di sản, khảo cổ học cùng tham quan, thị sát lại ngôi chùa có bề dày lịch sử và những giá trị kiến trúc nhiều phần đặc biệt này.

Chùa có diện tích rộng, khuôn viên chính còn lại tháp chuông 3 tầng ngay lối vào thay cho cổng Tam quan. Qua một khoảng sân rộng khắp ngổn ngang những vật chứng khảo cổ, thẳng hướng tháp chuông là gian chính điện Tam Bảo. 

Theo lối đi bên trái gian chính điện, tới khuôn viên khá rộng phía sau là gian thờ thánh. Qua hành lang ngoài trời nhỏ bên phải, sau lưng chính điện tới gian nhà tăng… Kịp quan sát chút vậy, trong đầu tôi vẫn mông lung lắm: Vì sao chùa Quỳnh Lâm không có cổng Tam Quan?

Chụp thêm ít ảnh tư liệu, tôi cùng đoàn rời nhà chùa, chuẩn bị cho buổi hội thảo khoa học buổi chiều. Đúng 13 giờ 30 phút chiều ngày 12/4, chúng tôi có mặt tại UBND huyện Đông Triều, cùng tham dự Hội thảo khoa học “Bảo tồn và trùng tu Trung tâm Phật giáo Quỳnh Lâm”. 

Câu hỏi lớn của tôi mau chóng được giải đáp. Tham luận tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Lân Cường - Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam cho biết: Trải qua bao thăng trầm lịch sử, đến thời kháng chiến chống Pháp, người Pháp từng chiếm cứ nơi đây, khi rời đi họ gần như phá sạch, tan hoang ngôi chùa Quỳnh Lâm. Những khảo chứng khoa học cho thấy, chùa còn dấu tích cổng Tam Quan, nhưng đã từ lâu đời, chùa Quỳnh Lâm tồn tại mà… không có cổng Tam Quan.

Đây thực sự là điều vô cùng đáng tiếc cho một ngôi chùa có hàng trăm năm lịch sử. Nơi quy tụ nhiều tầng kiến trúc giá trị, điển hình theo những sở cứ tài liệu khảo cổ, chùa Quỳnh Lâm có tầng kiến trúc trung tâm gần nhất với thời Lê Trung hưng (những năm 1730-1740), và một phần kiến trúc quan trọng có từ đời Trần.

Theo báo cáo tài liệu khảo cổ được thực hiện năm 2009 (nhóm tác giả PGS.TS Tống Trung Tín, PGS.TS Bùi Minh Trí và Thạc sĩ Nguyễn Văn Anh): “Dấu vết Tam Quan được tìm thấy ở phía trước gác chuông hiện nay, cách gác chuông 35 mét. Khu vực Tam Quan mới được thăm dò, các dấu vết mới xuất lộ một số móng trụ của hai hàng cột giữa. Dựa trên các dấu vết móng trụ đã xuất lộ có thể xác định Tam Quan có mặt bằng hình chữ nhật, cấu trúc 3 gian 4 hàng cột, mỗi hàng 4 cột. Khoảng cách giữa hai cột cái trong một hàng là 3 mét, khoảng cách giữa cột cái và cột quân là 1,7 mét. Khoảng rộng của gian trung bình là 3,3 mét. Các dấu vết còn lại không cho phép xác định chính xác bó nền của kiến trúc này được xây dựng bằng vật liệu gì, song xét chức năng cũng như vị trí của công trình có thể suy đoán bó nền của Tam Quan được xây xếp bằng đá xanh”.

Những sở cứ khoa học rõ ràng vậy. Mong sao chùa Quỳnh Lâm khi được trùng tu, tôn tạo sớm có cổng Tam Quan, một trong những đặc trưng kiến trúc chùa Việt truyền thống. Và, cũng theo góc nhìn tín ngưỡng lâu đời, gần gũi với thói quen về chùa lễ Phật của người Việt, đến chùa là được qua cổng Tam Quan. Hay nói cách khác, chùa là phải có cổng Tam Quan. 

Chùa Quỳnh Lâm, nếu cứ mãi chưa có cổng Tam Quan, thì có chăng chỉ là “ngôi chùa” trong trí nhớ của người dân nơi đây mà thôi…