Ứng xử thế nào đối với di sản Phật giáo Quỳnh Lâm…?

Buổi hội thảo khoa học “Bảo tồn vàtrùng tu Trung tâm Phật giáo Quỳnh Lâm”được tổ chức chiều ngày 12/4 tại UBND huyện Đông Triều sôi nổi đến không ngờ: Đại diện chính quyền sở tại thể hiện rõ niềm khát ngưỡng sớm phục hưng lại di tích có giá trị tín ngưỡng và lịch sử vô cùng lớn lao này. Các nhà khoa học tranh biện thẳng thắn, đưa ra nhiều ý kiến quý giá đối với việc trùng tu chùa Quỳnh Lâm. Đơn vị tư vấn - Công ty TNHH Hoàng Đạo mạnh dạn thuyết trình phương án kiến trúc mới…

Tham luận về việc xây chùa mới trên nền di tích chùa Quỳnh Lâm, GS.TS Hoàng Đạo Kính nhấn mạnh: Chúng ta nên ứng xử thế nào đối với những di tích đã đổ nát, đã thành phế tích nhưng vẫn còn đó những giá trị lịch sử, tín ngưỡng vô cùng to lớn? Cần phải làm gì, khi di tích lịch sử đó gắn liền với giá trị tôn giáo, đặc biệt là mang trong mình những giá trị không thể đong đếm của Phật giáo?

Vấn đề được nêu lên, không còn nhiều tranh biện về việc xây mới ra sao, quy hoạch chỗ nào, trùng tu, xây dựng sao cho bề thế… Dường như cả hội thảo tập trung vào vấn đề “văn hóa ứng xử” đối với những phế tích Phật giáo, mà trực tiếp ở đây là chùa Quỳnh Lâm, một di tích lịch sử có nhiều sở chứng khảo cổ từ thời Trần và thời Lê Trung hưng.

Một trong những phương án xây dựng, nghe chừng rất bề thế, quy mô mà đại diện đơn vị tư vấn đưa ra, có vẻ như không mấy hợp lí, hợp thời. Những ý tưởng như: hồ nước tự nhiên khuôn viên ngoài nhà chùa sẽ được xây đắp vuông vức. Khoảng đồi trống bên trái sẽ đặt tôn tượng Đức Phật Di Lặc cao hơn 22 mét… đều không nhận được sự ủng hộ từ phía chính quyền cũng như các nhà khoa học.

Không khó để nhận thấy rằng, việc trùng tu, phục hưng một di tích lịch sử Phật giáo là cần thiết, là quan trọng, nhưng không có nghĩa là dễ dàng “rượu cũ, bình mới” được.

Chia sẻ luận điểm của mình, trước phương án đơn vị tư vấn nêu lên, GS.TSKH Lưu Trần Tiêu - Chủ tịch Hội đồng di sản quốc gia cho biết: Để trùng tu chùa Quỳnh Lâm, việc có những phát kiến, sáng tạo là tốt. Tuy nhiên, chúng ta cũng không thể phóng khoáng quá, vừa xa rời thực tế, lại vô tình phủ nhận những giá trị lịch sử to lớn chùa Quỳnh Lâm còn giữ lại. Việc xây mới hoàn toàn là không khả thi, nhiều phần chưa phù hợp với bối cảnh lịch sử, cũng như hợp tầng kiến trúc nơi đây…

Đồng quan điểm, nhưng PGS.TS Hoàng Văn Khoát - Đại học Quốc gia Hà Nội thẳng thắn và cụ thể hơn: Kinh phí để xây mới chùa Quỳnh Lâm có thể lên đến hàng trăm tỷ đồng. Tiền, là vấn đề lớn nhưng chưa phải là tất cả. Điều tôi muốn nêu lên ở đây, rằng “công trình giá trị hàng trăm tỷ đồng”, nếu xây xong không ai đến thăm viếng thì sao? Khi đó, trách nhiệm sẽ thuộc về ai?

Sau nhiều tranh luận sôi nổi, chủ đề chính ngày càng rõ nét: “Phục hưng lại chùa Quỳnh Lâm trên nền di tích cũ”. Những gì là tự nhiên, là món quà thiêng liêng vô giá mà thiên nhiên ban tặng nên được giữ nguyên. Những gì có thể khôi phục, trùng tu thì dựa theo nguyên mẫu vật chứng khảo cổ, từ đó kiến thiết lại chùa Quỳnh Lâm theo đúng gốc tích ban đầu.

Trước vấn đề này, TS. Lê Thị Liên - Viện Khảo cổ học Việt Nam nhấn mạnh:Trùng tu chùa Quỳnh Lâm, giữ được cốt là rất quý, và sẽ vô cùng thuận tiện để xây dựng một ngôi chùa đúng là chùa Quỳnh Lâm chứ không phải một ngôi chùa nào khác. Chùa Quỳnh Lâm cần phải được phục hưng sao cho phù hợp với tâm lý, tâm thức người Việt, với bản sắc văn hóa truyền thống Việt.

Bên cạnh đó, PGS.TS Trần Lâm Biền (Tạp chí Di sản Văn hóa) cũng cho rằng:Ngôi chùa này đã có một giá trị lớn về lịch sử và văn hóa gắn với thời đầu tự chủ, ngay cả đến vấn đề Phật giáo đương thời gắn với chùa cũng đã là vấn đề lịch sử và văn hóa. Đó là điểm cơ bản để chúng ta quan tâm dựng lại ngôi chùa này. Vì thế, mọi việc tôn tạo, bổ sung những kiến trúc thành phần vốn không có ở đây phải hết sức thận trọng…

Xuyên suốt buổi hội thảo, những ý kiến, tham luận rất sát với tinh thần mà ông Vũ Văn Học - Chủ tịch UBND huyện Đông Triều phát biểu khai mạc: Trải qua những biến thiên của tự nhiên và xã hội, Trung tâm Phật giáo Quỳnh Lâm nay chỉ còn là phế tích. Nhận thức rõ những giá trị to lớn của di tích, nhiều năm qua, chính quyền và nhân dân huyện Đông Triều đã tha thiết được phục hưng Trung tâm Phật giáo Trúc Lâm nhằm bảo tồn và tôn vinh những giá trị lịch sử văn hóa, đồng thời đáp ứng hiệu quả nhu cầu tín ngưỡng của đông đảo quần chúng nhân dân địa phương, cũng như khách thập phương.

Một trọng điểm cần nhấn mạnh, rằng chùa Quỳnh Lâm tọa lạc trên ngọn đồi có tên gọi là núi Tiên Du. Núi Tiên Du nằm trong hệ thống triền đồi chạy dài từ núiYên Tử, Ngọa Vân xuống đồng bằng. 

Có thể thấy, đây là cửa ngõ quan trọng trong quần thể di tích lịch sử Yên Tử trên địa bàn Đông Triều  - Quảng Ninh. Trung tâm Phật giáo Quỳnh Lâm cần được trùng tu, phục hưng sao cho xứng tầm với những giá trị lịch sử to lớn, cũng như vị thế tôn giáo tín ngưỡng mà “phế tích” này còn tiềm ẩn trong mình…