Vụ xôn xao về bản đồ Trung Quốc cổ của Thủ tướng Đức Angela Merkel (Rachel Lu)

Hồng Kông: Tuần rồi Thủ tướng Đức Angela Merkel đã mời Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ăn tối và hai người đã trao tặng quà cho nhau trong buổi ăn này. Merkel tặng Tập Cận Bình một bản đồ TQ năm 1735 do nhà vẽ bản đồ Pháp Jean-Baptiste Bourguignon d’ Anville vẽ và được in bởi nhà xuất bản Đức.


Thủ tướng Đức Angela Merkel trao tặng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình một bản đồ Trung Quốc thế kỷ 18 tại Berlin, Đức.

Theo một trang web về bản đồ cổ, bản đồ d’Anville’s được vẽ dựa trên các khảo sát địa lý trước đây do các nhà truyền giáo Dòng Tên ở Trung Quốc thực hiện và thể hiện “tổng kết kiến thức của châu Âu về Trung Quốc trong thế kỷ 18″.

Theo chú thích gốc bằng tiếng Latin, bản đồ cho thấy cái gọi là “Trung Quốc thuần tuý” (China Proper) – tức là, phần lỏi của Trung Quốc với dân cư chủ yếu là người tộc Hán, không có Tây Tạng, Tân Cương, Mông Cổ lẫn Mãn Châu. Hai đảo Đài Loan và Hải Nam được vẽ với đường biên khác màu - Hải Nam thì rõ ràng là một phần của Trung Quốc hiện đại, còn Đài Loan thì còn rất nhiều tranh cãi.

Bản đồ lịch sử là việc nhạy cảm ở Trung Quốc. Mỗi học sinh ở Trung Quốc đều được dạy rằng Tây Tạng, Tân Cương, Đài Loan và quần đảo Điếu Ngư (tiếng Nhật là Senkaku) là những “phần không thể tách rời của Trung Quốc từ thưở xa xưa”.

Bản đồ d’Anville, là một sự bác bỏ ít nhất về mặt hình ảnh điều kể lể đó. Không ngạc nhiên là truyền thông chính thức của Trung Quốc dường như không đánh giá cao món quà của bà Merkel. Tờ Nhân dân Nhật báo, đã đưa ra nhiều tường thuật tỉ mỉ về chuyến đi châu Âu của Tập Cận Bình, lại không đá động chút gì tới bản đồ khó chịu này.

Kỳ lạ hơn là khi tin tức về việc trao tặng bản đồ đến đất TQ, nó đã biến thành một bản đồ khác hoàn toàn theo một cách nào đó. Bản đồ công bố trong nhiều bài báo bằng tiếng Trung về quà tặng của bà Merkel trên truyền thông cho thấy đế quốc Trung Hoa lúc cực thịnh về lãnh thổ, bao gồm cả Tây Tạng, Tân Cương, Mông Cổ và nhiều mảng lớn của Siberia. Bản đồ lớn hơn này là tác phẩm của nhà làm bản đồ người Anh John Dower, do Henry Teesdale & Co xuất bản năm 1844 ở London, và chắc chắn không phải là quà do Merkel tặng cho Tập Cận Bình. Nhưng điều sai trái này đã không được ghi nhận hoặc giải thích trong các bài báo Trung Quốc.

Cả hai phiên bản của bản đồ Merkel đã xuất hiện trên phương tiện truyền thông xã hội Trung Quốc, gợi ra các cách giải thích rất khác nhau. Những người thấy được bản đồ d’Anville dường như bị sốc bởi lãnh thổ có hạn của nó.

Hao Qian (Hác Thiến), một phóng viên tài chính, nhận xét rằng bản đồ đó là “một món quà khá khó xử”. Nhà báo Xiao Zheng (Tiểu Trịnh) công kích bà Merkel là đã cố “hợp pháp hóa các phong trào đòi độc lập Tây Tạng và Tân Cương”. Kiến trúc sư Liu Kun (Lưu Côn) đã viết, “Bọn Đức chắc hẳn có động cơ thầm kín”. Một người sử dụng Internet hỏi: “Làm sao chuyện này lại xảy ra? Tây Tạng, Tân Cương, vùng Đông Bắc ở đâu? Tập Cận Bình đã phản ứng thế nào?”

Trái lại, bản đồ Dower dường như lại gợi nên nỗi luyến tiếc về lãnh thổ rộng lớn và sức mạnh đế quốc. Một giám đốc quảng cáo bày tỏ, “Tổ tiên của chúng tôi thật [tuyệt vời]”. Một người sử dụng Internet khác hy vọng Tập Cận Bình sẽ cảm thấy “mạnh dạn” nhờ bản đồ này để “nhận ra một sự [tái xuất hiện] thật sự của Trung Quốc có nghĩa là gì”.

Một số lại nghi ngờ rằng bà Merkel đã cố gửi một lời nhắc nhở tinh tế tới Tập Cận Bình rằng Nga đã giúp Mông Cổ tuyên bố độc lập với Trung Quốc vào giữa thế kỷ 20, phần nào giống như điều mà Nga đã làm ở Crimea tháng 3 năm 2014.

Chắc chắn rằng bản đồ d’Anville không tạo nên một sự trái ngược hoàn toàn với phiên bản về lịch sử của chính phủ TQ. Vào năm 1735, năm mà Hoàng đế Càn Long bắt đầu thập kỷ trị vì thứ sáu, sức mạnh quân sự của đế chế nhà Thanh đang trên đà đi lên. Càn Long dập tắt một cuộc nổi dậy của người Hồi giáo ở khu vực phía tây Tân Cương, đưa các bộ lạc Mông Cổ dưới sự cai trị chặt chẽ hơn, và bổ nhiệm các quan chức trông nom các việc ở Tây Tạng như việc lựa chọn Đạt Lai Lạt Ma.

Nói cách khác, Càn Long đã thiết lập những giềng mối của sự kiểm soát đế quốc trên những vùng lãnh thổ ngoại vi, cho phép các chính phủ sau này – Trung Hoa Dân quốc, rồi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa – tuyên bố chủ quyền. Các bản đồ do các nước phương Tây phát hành trong thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 khác nhau trong cách trình bày về Tây Tạng và Tân Cương, nhưng chắc chắn không phải chỉ một mình bản đồ Dower thể hiện Tân Cương và Tây Tạng như bộ phận của đế quốc Trung Hoa.

Tất cả ồn ào về bản đồ có thể bị thổi phồng. Một người sử dụng Internet không chấp nhận “diễn giải quá mức” bản đồ d’Anville như một thông điệp về Tây Tạng hay Tân Cương. Xét cho cùng “ta không thể sử dụng một bản đồ 13 thuộc địa của Hoa Kỳ vẽ năm 1776 để nói với người Mỹ rằng Texas hay California không phải là lãnh thổ của Hoa Kỳ”.