IV. PHƯƠNG PHÁP GIẢI QUYẾT PHẬT GIÁO TRƯỚC CÁC KHÓ KHĂN (Phần 1...)
BẠN LÀ NGƯỜI CHỊU TRÁCH NHIỆM
Hòa Thượng Tiến Sĩ K. Sri Dhammananda
Bạn có thể nghĩ rằng phiền não và khổ cục là do tai họa gia đình truyền lại từ hết thế hệ này đến thế hệ khác. Và có thể chúng phát xuất từ những tội lỗi gây nên bởi tổ tiên lâu đời nay quay về từ nấm mồ để hành hạ bạn. Hay bạn có thể cho rằng các phiền não tạo ra bởi Thượng Ðế hay Quỷ Thần.
Nhưng có một lúc nào đó bạn coi nguyên nhân ấy thực sự do chính Bạn không! Ðúng, chính bạn đó. Bạn là nguyên nhân của sự thất bại, của gian khổ và bất hạnh của chính bạn. Thay vì thấy chính mình là người chịu trách nhiệm, nhưng điều đó thật là bất tiện - "bản chất con người" bạn có thể nói - đổ lỗi cho người khác hơn là chính bạn là người chịu trách nhiệm về những nguyên nhân ấy?
"Thường thường một người bị bắt buộc nhìn ra nhược điểm của mình, người đó tránh né và thay vì thấy nhược điểm lại nhượng bộ trước sự tự lùa dối mình. Người đó tìm trong đầu óc một cái cố bào chữa, thậm chí cả đến người đuối lý nhất cũng bào chữa để biện minh hành động của mình. Người ấy có thể thành công. Ðôi khi người ấy rất thành công trong việc lừa dối người khác, và đi cả đến lừa dối chính mình với ma quỷ được tạo ra trong đầu óc người đó.
Một người có thể lừa gạt một số người nào đó vào thời điểm nào đó, nhưng không thể lúc nào cũng lừa gạt được tất cả mọi người. "Người ngốc, theo Ðức Phật, không nhận mình ngốc quả là một người thực sự ngốc. Và người ngốc biết mình ngốc, là một người khôn ngoan tới mức độ đó".
Nếu bạn lỗi lầm, bạn nhận mình có lỗi. Bạn cần phải có can đảm chấp nhận bạn đã là nạn nhân và chấp nhận dù sự khó chịu đến mức nào đi nữa. Bạn cũng cần phải có trí tuệ để nhận thấy lỗi lầm của chính bạn.
Ðức Phật đã nói: "Thật dễ dàng nhìn thấy lỗi lầm của người khác, nhưng quả là khó khăn nhìn thấy lỗi lầm của chính mình". Bạn không thể lảng tránh được trách nhiệm của bạn về những hành động của chính bạn bằng cách đổ tội cho hoàn cảnh. Trong thời điểm khó khăn và thử thách, hãy vui vẻ làm việc thay vì chường ra bộ mặt cáu kỉnh. Hãy can đảm thay đổi nếu sự thay đổi cần thiết; hãy trầm tĩnh để chấp nhận điều bạn không thay đổi được, và phải khôn ngoan để biết sự dị biệt.
Ðừng nghĩ rằng bạn không may mắn, hay là một nạn nhân không may do số phận. Trực diện với nhược điểm, bạn phải hiểu rằng tâm bạn tạo ra hoàn cảnh nảy sinh khổ sở và khó khăn mà bạn đang chịu đựng. Chỉ khi bạn thực sự nhận định được sự việc ấy và không gục ngã trước sự tự dối mình, bạn mói có thể tạo được hoàn cảnh cần thiết cho hạnh phúc của bạn.
Nguyên Nhân Các Khó Khăn Của Bạn
Theo Ðức Phật con người tạo số phận của chính mình. Không nên trách cứ ai cả về những khó khăn của mình, vì chính con người chịu trách nhiệm về đời sống của chính mình tốt đẹp hơn hay xấu hơn.
Con người tạo mọi thứ - tất cả những buồn đau và bất hạnh cũng như hạnh phúc và thành công của mình. Những người khác có thể sử dụng ảnh hưởng vì cuộc sống của họ, nhưng chính con người ấy nay tạo ra nghiệp của mình (do những phản ứng cố ý) . Cho nên người đó chịu trách nhiệm về những hậu quả. Nhìn nhận dưới ánh sáng này, không một chúng sanh hay chư thiên nào có thể chỉ huy hay kiểm soát sự chứng đắc giải thoát tối thượng cũng như sự suy sụp của một người. Hành động với con tim và tâm trí thanh tịnh trong sáng, tất cả những lời nói và hành động đều trở thành thanh tịnh trong sáng. Tuy nhiên hành động với tâm trí ô nhiễm, người đó tiếp tục tạo những hành động tội lỗi rập khuôn cho tính nết và số phận.
Bạn có thể là một người thiện không hại ai do bản chất, nhưng bạn vẫn bị người khác trách cứ. Bạn có phần của bạn về những khó khăn và thất vọng cả đến khi bạn giúp đỡ người khác không chút vị kỷ. Rồi bạn hỏi rằng: "Nếu làm tốt được tốt, làm xấu phải chịu xấu, tại sao tôi phải chịu đau khổ khi tôi hoàn toàn vô tội? Tại sao tôi phải chịu quá nhiều đau khổ và thất vọng như vậy? Tại sao tôi bị trách cứ mặc dù tôi làm việc thiện?
Câu trả lời đơn giản là: bạn không biết bạn đang phải đối đầu với nghiệp xấu trong quá khứ đến nay chín mùi. Hãy tiếp tục với công việc thiện, chẳng bao lâu bạn sẽ thoát được những khó khăn như vậy. Bạn đã tạo những thất vọng cho chính bạn, và chỉ có mình bạn mới khắc phục được chúng bằng cách thực hành hành động thiện của chính bạn- Nghiệp như Ðức Phật dạy.
Những xáo trộn và khó khăn của bạn thực sự tự sinh ra. Chúng phát xuất từ những hành động có nguồn gốc là tham, sân và si. Thực ra, đau khổ là cái giá mà bạn phải trả vì tham sống và lạc thú tình dục.
Trả giá bằng đau đớn thể xác và tinh thần thống khổ là giá cao. Nó cũng giống như trả tiền thuê nhà hay trả thuế về cái nhà bạn ở. "Thuê nhà" là cái đau thể xác và tinh thần thống khổ bạn phải chịu đựng, trong khi "cái nhà" là xác thân nếm trải lạc thú trần tục của giác quan. Bạn phải trả giá về sự vui hưởng: Không có gì là không phải trả tiền, bất hạnh thay.
Chừng nào mà bạn còn bị vương mắc vào gọng kìm sắt của tham ái, bạn còn đau đớn và thống khổ. Tuy nhiên, nếu bạn muốn giảm thiểu hay loại bỏ cái đau đớn ấy, bạn phải nén, và cả đến từ bỏ, cái tham ái mạnh mẽ về lạc thú tình dục. Bạn đứng truớc sự chọn lựa: muốn hưởng lạc thú tình dục, bạn phải sẵn sàng chịu đựng khổ đau, hoặc từ bỏ tham ái để vui hưởng hạnh phúc tinh thần. Không có con đường nào khác về việc đó.
Ai Là Người Chịu Trách Nhiệm?
Một câu châm ngôn thuở xưa nói: "Người vô học thức lúc nào cũng đổ lỗi cho người khác, người học thức bậc trung thì tự trách mình, và người có học thức đầy đủ không trách ai cả". Bạn phải học hỏi để trực diện và xử lý những khó khăn giống như người học thức đầy đủ trong lời trích dẫn trên. Ðừng cố tìm cái bung xung thuận tiện mà đổ tội, như nhiều thường làm. Nhiều người tìm bung xung nơi một người hay nơi một nhóm người dễ đến nỗi khiến họ không thấy lỗi lầm rành rành chính nơi họ.
"Ðược rồi", bạn có thể nói như vầy: "Tôi không đổ lỗi cho ai cả. Tôi chỉ đổ lỗi cho chính tôi". Không, bạn cũng phải không được đổ lỗi cho chính bạn nữa. Nhằm vào người khác hay chính bạn là một thái độ tiêu cực và không đưa bạn tới gần giải pháp cho vấn đề. Hãy để việc tìm lỗi qua một bên. Thay vào đó bạn nên có can đảm và hiểu biết. Sự trau dồi tâm trạng tích cực sẽ giúp bạn giải quyết nhiều khó khăn của bạn, và cũng làm thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn để sống cho mọi người.
Nếu bạn có thể tránh đổ lỗi cho cả chính bạn và người khác, rồi ra bạn sẽ nhận định rằng bạn nay là một với thế giới. Bạn là một phần và bộ phận khăng khít của tất cả sự vật không thể tách rời từ thế giới. Cho nên, thế giới tốt đẹp nếu bạn tốt đẹp, và xấu nếu bạn xấu. Bạn không nên cố gắng đào thoát trước những khó khăn của bạn bằng cách trách cứ thế giới, bằng cách nói rằng thế giới sai trong khi bạn mới đúng.
Khi bạn bắt đầu nhìn thấy sự vật đúng chúng là vậy và không phải chúng có vẻ là vậy, bạn sẽ hiểu được không có ai để ta trách cứ cả. Nhưng trong ý nghĩa cao tột, phải có trí tuệ để nhận định rằng bạn là người chịu trách nhiệm về mọi thứ.
Phương Cách Ðể Giảm Thiểu Khó Khăn Của Bạn
Từ mục này trở đi, bạn sẽ tìm thấy một số lời khuyên hữu ích làm sao khắc phục khó khăn và tìm được sự hòa hợp, an lạc và hạnh phúc với chính bạn và người khác.
1. Ðương đầu với các khó khăn:
Bất cứ lúc nào khó khăn và các vấn đề phát sinh, một người nên cố gắng tìm hiểu chúng trong bối cảnh của bản chất cuộc sống. Người đó không thể hy vọng mọi sự đều toàn hảo, hoàn cảnh thích hợp, và lúc nào kế hoạch cũng trôi chảy; đó là những điều mà người ấy bám víu. Sự thật lại là người đó càng ham muốn mọi việc không thay đổi, thích hợp và toàn hảo, thì người ấy lại càng gặp phải thất vọng to lớn khi tình thế đảo ngược. Giống như mặt trăng khi tròn khi khuyết, mọi sự vật đều thay đổi, không bao giờ theo đúng hướng mong muốn.
Tình trạng thay đổi liên tục của vận may, hoàn cảnh và tâm, tượng trưng cho điều kiện trần thế. Ðức Phật nói về tám điều kiện trần tục làm đau buồn tất cả người trần thế: được và thua, danh dự và mất danh dự, khen và chê, hạnh phúc và phiền não. Bản chất của thế giới là như vậy nên ta không thể mong chờ hoàn cảnh lúc nào cũng tốt.
Khi hoàn cảnh không thuận lợi, vào lúc ấy bạn có thể cảm nghĩ rằng bạn đã đến đường cùng, và tất cả thế giới chống lại bạn. Nhưng trước khi để mọi thứ chung quanh bạn suy sụp, hãy so sánh mức độ đau đớn của bạn với những người khác còn kém may mắn hơn bạn. Nếu bạn nản lòng lúc mất một cái ví tiền, hãy nghĩ đến sự đau khổ của người bị mất nhà cửa, của cải dành dụm suốt đời trong lúc nhà cháy hay lụt lội. Nếu bạn cảm thấy thất vọng sanh ra không có bộ mặt đẹp trai, hãy nghĩ đến nhiều người sanh ra bị mù, điếc, dị dạng, tàn tật và tật nguyền. Hãy so sánh với những khó khăn của người khác, bạn thấy khó khăn của bạn không nghĩa lý gì. Nói một cách khác nếu bạn thay đổi thái độ cũng như bạn kể đến phước lành của bạn thay vì những khó khăn, bạn thấy bạn hơn nhiều người khác.
Một câu châm ngôn cổ của người Trung Hoa nói: "Nếu bạn gặp khó khăn lớn, hãy giảm thiểu nó thành một khó khăn nhỏ. Nếu bạn gặp khó khăn nhỏ, hãy giảm thiểu nó thành không khó khăn".
Bạn sẽ ngạc nhiên thấy bao nhiêu phiền muộn biến đi khi những khó khăn được nhìn theo đúng viễn cảnh của nó. Bạn có thể nhớ lại kinh nghiệm trước đây của bạn về việc làm sao bạn đã khắc phục được những khó khăn mà lúc đầu bạn nghĩ rằng không thể vượt qua được. Bằng cách làm như vậy, bạn sẽ không bị lấn át bởi những khó khăn, và bạn có thể giải quyết những khó khăn ấy bằng tài nguyên tinh thần và vật chất của bạn. Hãy nghĩ ngay rằng khó khăn mà bạn đang gặp phải không tệ lắm, không bằng những khó khăn to lớn mà bạn đã từng gặp phải trước đây. Rồi bạn đương đầu với nó một cách cương quyết, và sử dụng tinh thần dũng cảm của bạn để vượt qua, trực tiếp, gián tiếp hay xuyên qua vấn đề. Nhiều khó khăn của bạn sẽ tan vào không khí nếu bạn có những giải pháp như vậy. Cả đến khi khó khăn trở thành quá xấu mà bạn không ngờ tới bạn vẫn vượt qua được và lòng tự tin của bạn sẽ tăng trưởng với sự hiểu biết là bạn thực sự mạnh hơn như bạn nghĩ trước đây.
Ai cũng phải trực diện với khó khăn, tuy mỗi người phản ứng và điều chỉnh khác nhau. Cùng một số khó khăn giống nhau, người coi nhẹ, dường như còn khỏe mạnh tráng kiện. Kẻ nhìn các khó khăn ấy như thử thách thức đẩy họ sử dụng hết năng lực tinh thần và vật chất. Mặt khác, có kẻ bị suy sụp hay bị lấn át và bị hoàn toàn bất lực bởi những xáo trộn. Khó khăn lúc nào cũng ở đấy. Ðiểm then chốt của vấn đề không quá nhiều mà là làm sao thoát khỏi tất cả những xáo trộn mà là làm sao bạn có thể xử lý chúng mà không tạo ra những khó khăn khác.
2. Trách Nhiệm Vì An Lạc Nội Tâm
Sự bình tĩnh và thanh bình trong phạm vi tâm của con người không thể kéo dài hay bị tiêu tan tùy thuộc vào thái độ tinh thần. An lạc nội tâm có thể duy trì với sự tự từ bỏ và quẳng đi cái cao ngạo. Nếu cứ bám vào cái ta giả tạm và giữ thái độ tiêu cực, kết quả sẽ làm tâm xáo trộn và bất an. Trong cố gắng phát triển mục tiêu ích kỷ và lợi ích hẹp hòi, người đó sẽ làm cho người khác không chịu đựng nổi, và làm hại chính mình. Mặt khác, dù ngoại cảnh có ra sao đi nữa, con người vẫn có thể có hạnh phúc do duy trì được tâm quân bình và thái độ tích cực. Và tình trạng hạnh phúc chỉ có thể mất đi khi người đó để ngoại cảnh xáo trộn.
Chẳng hạn, hãy giả định rằng bạn bị người ta công kích bạn hay công việc của bạn. Rất thông thường, trong trường hợp như vậy bạn cảm thấy bị sỉ nhục. Cái ta của bạn bị tổn thương. Nhưng trước khi để tư tưởng ấy phát xuất, hãy quan sát lời công kích ấy một cách khách quan. Một mặt, nếu lời công kích ấy có cơ sở vững chắc và có ý tốtù, bạn nên chấp nhận lời công kích trong niềm tin tưởng để sử dụng nó một cách xây dựng cho sự cầu tiến. Mặt khác, nếu nó bất công, không căn cứ vững chắc, đưa ra với dụng ý xấu, bạn vẫn không tức giận và trả thù, mà chỉ cần không để tâm vào lời công kích ấy vì nó không đúng và bạn không có bổn phận nào để chấp nhận nó.
Bạn sẽ có thái độ như trên với mọi chỉ trích - xây dựng hoặc tiêu cực. Nếu bạn hành động với động cơ thành thật và các hành động của bạn được tán dương bởi người trí, bạn không nên nản lòng mà không thi hành những việc tốt vì giọng lưỡi nói xấu. Hãy an nhiên bằng cách theo đúng Pháp (Chân lý), Pháp sẽ che chở bạn. Ðức Phật nói: "Kẻ nào làm hại người ngay lành, trong sạch và vô tội, quả dữ sẽ dội trở lại kẻ cuồng dại đó, như tung cát bụi ngược chiều gió'. Bạn sẽ cảm thấy không đau đớn trừ phi bạn để cho người khác thành công trong việc làm ấy.
Hơn nữa, thái độ tinh thần của bạn đối với người khác có thể quyết định thái độ bạn sẽ nhận được từ người khác trở về với bạn. Nếu bạn biểu lộ tình thương và lòng hảo tâm với người khác, bạn sẽ nhận được tình thương và lòng hảo tâm của họ đối với bạn. Nếu bạn biểu lộ hận thù, hận thù sẽ quay về với bạn. Ðừng bao giờ ước vọng nhận được tình thương quay trở về khi tỏ hận thù, nhân từ khi tỏ ích kỷ, và cảm tình khi tỏ khinh bạc. Bạn chịu trách nhiệm tạo và phát triển mối tương quan tốt đẹp với người khác cho nên an lạc hơn là xáo trộn sẽ chiếm ưu thế.
3. Cao Hơn, Ngang Nhau, và Kém Hơn
Bạn có thể tránh những lo âu và phiền não vô bổ nếu bạn kìm giữ không so sánh mình với người khác. Hành động so sánh tự nó không phải là điều sai trái nếu nó gợi ý cho bạn trở nên khôn ngoan hơn trong tư tưởng và cao thượng hơn trong hành động. Nhưng rất thông thường, việc so sánh bạn với người khác để xem ai cao hơn dẫn đến tự cao tự đại và lo âu không cần thiết. Nếu bạn nghĩ rằng bạn ngang với người khác, bạn sẽ trở nên tự mãn và trì trệ. Nếu bạn nghĩ rằng bạn thấp hơn người khác, bạn có thể trở nên nhút nhát và không tự lực được. Cho nên muốn tránh những tình trạng tinh thần tiêu cực như vậy, hãy kiềm chế không so sánh.
Rất hữu ích để nhớ rằng cái cao hơn, ngang bằng và thấp kém ấy là những trạng thái tương đối luôn luôn thay đổi theo thời gian, nơi chốn và hoàn cảnh. Trong vòng vô tận của biển đời sinh tử (luân hồi), chúng ta tất cả đã cao hơn, bằng hay thấp hơn người này nọ khác nhau ở nhiều thời điểm khác nhau. Ðã có lần bạn là người ăn xin, nhưng cũng có lần bạn là triệu phú.
4. Không Mong Ước Gì Thì Bạn Không Thể Thất Vọng
Ai cũng hy vọng một ngày nào đó những ước muốn sẽ đuợc thành tựu. Ðó là hy vọng khiến một người tranh đấu không ngưng nghỉ trước những khó khăn và thất bại để có thể tiến tới đỉnh cao hơn. Sự mong ước giấc mơ thành tựu trong tương lai xa xăm nào đó làm người đó rạng rỡ với lạc quan.
Tuy nhiên, khi một người vượt qua hy vọng thông thường và ước vọng những điều xẩy ra đúng với lời mong ước, sẽ bị thất vọng. Người đó làm thiện vì mong được tưởng thưỏng hay được đền bù. Và nếu tưởng thưởng không đến, người ấy trở nên vô vọng với việc làm điều thiện.
Nếu bạn làm điều thiện, và làm thiện vì mục đích phục vụ chúng sanh, hạnh phúc sẽ phát sinh trong tâm cùng với việc thi hành những hành vi này chính nó là phần thưởng lớn lao. Muốn được sung sướng bạn nên siêu việt không màng tới sự ham thích được biết ơn của người khác về mỗi hành vi đã được thực hiện.
Trong bất cứ xã hội nào, biết ơn là đức hạnh hiếm. Ðó là lý do tại sao bạn nên nhớ tới sự tử tế và giúp đở của người khác đối với bạn. Ðức Phật coi biết ơn là một phước lành vĩ đại, một đức tính tích cực để phát triển.
Nhưng khi bạn giúp đỡ người khác, cố gắng đừng mong được đền ơn để khỏi phải thấy vọng. Nếu bạn làm việc thiện, rồi bạn trông chờ niềm hạnh phúc của bạn vào người khác mà nhiều người lại có khuynh hướng quên ơn. Nếu họ không bày tỏ lòng biết ơn, bạn hãy học hỏi chấp nhận sự quên ơn ấy với tinh thần cao. Nếu họ nhớ tới sự tử tế của bạn, hãy coi đó như món tiền thưởng thêm vào cơ hội bạn có để phục vụ người khác. Nếu bạn làm được như vậy, bạn sẽ được hạnh phúc dù hành vi của bạn có được nhớ hay không nhớ tới.
5. Khoan Dung, Nhẫn Nại và Hiểu Biết
Ðôi khi người ta sống một cuộc đời tốt đẹp và an lạc lại phàn nàn họ là nạn nhân của lừa đảo và mưu đồ của người khác. Họ không gây khó khăn cho ai, thế mà họ bị hại không do lỗi của họ.
Trong những hoàn cảnh như vậy, nạn nhân vô tội phải nhận thức và hiểu rằng thế gian này gồm có nhiều hạng người với nhiều tư chất: người tốt, người không tốt lắm, người xấu, và người không xấu lắm. Cho nên nạn nhân vô tội ấy có thể tự an ủi là mình thuộc hạng tốt, còn kẻ gây rối loạn thuộc hạng xấu. Ðôi khi người đó phải chịu đựng những tác hại do người xấu gây ra.
Giống như trường hợp một người lái xe giỏi, cẩn thận và một người lái xe dở, ẩu. Người lái xe giỏi và cẩn thận lái xe rất thận trọng để tránh tai nạn. Tuy nhiên người đó đôi khi gặp tai nạn không do lỗi của mình mà do người lái xe dở và ẩu. Cho nên người tốt, đôi khi phải chịu đau khổ vì những người xấu tỉ như những người lái xe dở.
Sau khi nói hết những điều trên, rất hữu ích cho ta nhớ rằng người thực sự lái xe giỏi có thể tránh tai nạn vì hành động khôn ngoan trên đường lộ và lường trước được đúng những hành động của những người lái xe khác. Không có gì khác biệt ở nơi ngăn chặn những khó khăn tiềm tàng đối với những kẻ phá rối và những kẻ gây tội lỗi. Một phương cách rõ ràng là không nên giao du với chúng và càng xa chúng càng tốt nhất là bạn không ở trong địa vị có thể thay đổi đường lối của họ. Bạn có thể không có sức mạnh để chống lại sự nhận chìm vào cơn xoáy nước của ganh ghét và thù hận.
Nhưng bạn đủ mạnh để chống lại ảnh hưởng tội lỗi của chúng, rồi bạn nên cố gắng hết sức để sửa chữa chúng thay vì cô lập hóa hay bỏ mặc chúng. Họ cũng là những chúng sanh có thể trở thành tín đồ. Con đường để ảnh hưởng những kẻ ác trở thành tốt là thông qua những thực thi khôn ngoan về khoan dung, nhẫn nại và hiểu biết.
Hiểu biết là cái khiên che chở bạn khỏi những mưu chước, và từ bi là ngọn lửa để làm mủi lòng những con tim. Một người thường làm điều trái vì vô minh hay hiểu lầm chính mình, lòng ham thích đạt hạnh phúc và đường lối để đạt hạnh phúc. Nếu điều này là như vậy, thì trong thời gian người ấy lầm lỗi, bạn phải hành động phù hợp với học vấn và đạo lý bạn đã được rèn luyện. Chỉ trong nhửng lần thử thách như vậy, sức mạnh về tính khí, trí tuệ và từ bi mới có thể phát hiện. Khi người khác làm sai quấy với bạn, họ đã cho bạn cơ hội để cảnh giác ô trược và đức hạnh để, với sự hiểu biết, bạn có thể khai thác hướng tới sự loại bỏ những ô trược và củng cố những đức hạnh.
Khoan dung, nhẫn nại và hiểu biết là ba đức tính vĩ đại giúp bạn thực hành trong những lần gặp người hành động vì vô minh. Những đức tính ấy giúp bạn thoát khỏi nghèo khó, đau khổ và gánh nặng cuộc đời. Một số người sẽ lợi dụng lòng tốt của bạn khi bạn thực hành các đức tính tốt. Nhưng bạn không nên cảm thấy bị đe dọa nếu bạn hành động khôn ngoan, vì những đức tính ấy có khả năng làm các người sai quấy nhận thức được lầm lẫn của họ, và biến họ thành những người tốt.
6. Hãy Tha Thứ và Quên Ði
Trả thù những kẻ gây rối chỉ tạo thêm khó khăn và rắc rối cho mọi người. Nuôi dưỡng trả thù, bạn bật ngọn lửa hận thù trong tim bạn và đổ thêm dầu vào ảo tưởng cho nó phát triển. Ngọn lửa ấy sẽ lan rộng ra thậm chí nó có thể thiêu hủy mọi thứ trên đường đi của nó, trước tiên là chính bạn và sau mới đến người khác. Hận thù giống như thuốc độc, nó được chích vào mạch máu của chính bạn trước khi được trích vào kẻ thù của bạn. Nó cũng giống như bạn ném phân bò vào người khác, trước tiên tay bạn đã bị dơ trước khi ngưới khác bị dơ.
Khi một người nổi sân hận, người ấy không khác gì kẻ ác, đối tượng của nóng giận. Mang sân hận, người ấy không còn tự kiểm soát được chính mình khiến không thể tiến tới gần giải pháp của vấn đề. Người ấy trở thành kẻ thua cuộc. Khi một người nóng giận cố gắng xúi bẩy người khác nhưng chỉ nhận được nụ cười khẩy của người này khiến người nóng giận thường mất tinh thần bởi cảm nghĩ thất vọng. Người ấy cảm thấy chán nản vì không thể làm người kia bối rối và giận dữ. Người ấy bị thua vì đối tượng không hợp tác nhằm làm mất tinh thần hay tham gia vào sự bôi xấu.
Ðức Phật nói: "Hạnh phúc thay cho chúng ta sống không hận thù giữa những kẻ hận thù, giữa những kẻ hận thù, chúng ta không thù hận". Bạn hành động khôn ngoan giống như người có học thức bằng cách không sân hận hay trả đũa kẻ phá rối. Bạn phải hiểu rằng ở một lúc nào đó kẻ phá rối có thể bị đầu độc bởi tham, sân, ganh ghét và vô minh. Kẻ đó không khác gì những chúng sanh khác, bị đầu độc vào những lúc khác. Sự hiểu biết như thế sẽ đến với bạn qua sự tu tập chú tâm.
Một người thực hành chú tâm, hiểu sâu sắc về động cơ, ham muốn, yếu điểm và sức mạnh của mình. Sự giác tỉnh này giúp cho người ấy loại bỏ được những tư tưởng bất thiện và tăng trưởng tư tưởng thiện. Khi người đó tự mình hiểu mình nhiều hơn, nhận thức được những chúng sanh khác cũng bị vương mắc trong tình trạng khó khăn tương tự. Người đó nhìn thấy đồng loại bị mắc bẫy trong lưới ảo tưởng của chính mình, mù quáng bởi vô minh, tranh đấu vô ích để thỏa mãn tham dục. Từ vô minh và tham dục, phát sinh sự thực hiện các hành vi mà việc đó đem bất hạnh phúc cho người khác và chính mình. Mặc dầu những giới hạn ấy và yếu điểm ấy, họ vẫn có tiềm lực để chứng nghiệm phát triển tinh thần. Nhận thức điều này, người như vậy có thể phát triển lòng từ bi cho tất cả chúng sanh, tha thứ những khó khăn mà họ tạo ra, và học hỏi biết tha thứ và quên đi.
Ðức Phật dạy: "Kẻ ác bản tính không xấu. Nhiều người làm ác vì ngu muội. Vì họ ngu muội, chúng ta không nên nguyền rủa hay kết tội họ mãi. Chúng ta nên cố gắng sửa chữa họ và giảng giải cho họ biết những lầm lẫn của họ". Từ bi và sự hiểu biết như vậy được dạy bởi Ðức Phật giúp ta đối xử với kẻ ác giống như ta đối xử với một bệnh nhân đau khổ vì bệnh tật. Thay vì kết tội họ vì bệnh hoạn, bạn nên cố gắng loại trừ nguyên nhân của bệnh tật khiến họ trở nên khá hơn và hạnh phúc. Bằng cách trải tâm từ bi và lòng từ ái đến một người, bạn đã cho người ấy cơ hội nhận thức được cái dại khờ của họ và cho họ cơ hội từ bỏ được thói xấu.
Từ bi và từ ái có sức mạnh biến đổi kẻ phá rối thành một người nhân từ, kẻ thù thành người bạn. Ðức Phật nói: "Sân hận không thể dập tắt được sân hận; duy có tình thương mới dập tắt được sân hận. Ðó là định luật trường cửu".
Nếu một người tiếp tục làm sai cho bạn, về phần bạn, lần nào bạn cũng nên sửa chữa người ấy. Cố gắng theo gương Ðức Phật bao giờ cũng lấy ân trả oán. Ðức Phật nói: "Càng nhiều tai ương đến với tôi, tôi càng tỏ thiện chí". Một số người nghĩ rằng lấy ân trả oán là không thực tế. Lấy oán trả oán, oán sẽ chồng chất, làm trầm trọng tình trạng nguy hiểm. Còn như chính cho chính bạn, bạn hãy cố gắng lấy ân trả oán.
Khi chúng ta nói "lấy ân trả oán" không nhất thiết chỉ có nghĩa về mặt vật chất mà thôi. Dĩ nhiên quan trọng hơn là phát triển tinh thần nơi lòng từ ái được trải tới chúng sanh sống trong cõi trần gian. Hãy phát triển thiện chí để lúc nào bạn cũng nghĩ tốt đến mọi người, dù bạn bị người ta làm đau hay bị hãm hại đến mức nào đi nữa. Ngay cả khi bạn thấy vào lúc này bạn khó thực hiện, bạn vẫn phục vụ to lớn cho chính bạn và cho người khác bằng cách không lấy oán trả oán.
Còn nữa
Thích Tâm Quang dịch
Theo Gems of Buddhist Wisdom