Một thời, Thế Tôn trú ở Sàvatthi, tại khu vườn ông Anàthapindika dạy các Tỷ kheo:
- Này các Tỷ-kheo, có hai hội chúng này. Thế nào là hai? Hội chúng không phải Thánh và hội chúng bậc Thánh. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là hội chúng không phải Thánh? Ở đây, này các Tỷ-kheo, tại hội chúng nào, các Tỷ-kheo không như thật rõ biết: “Ðây là khổ”, không như thật rõ biết: “Ðây là khổ tập”, không như thật rõ biết: “Ðây là khổ diệt”, không như thật rõ biết: “Ðây là con đường đưa đến khổ diệt”. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hội chúng không phải Thánh.
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là hội chúng bậc Thánh? Ở đây, này các Tỷ-kheo, tại hội chúng nào, các Tỷ-kheo như thật rõ biết: “Ðây là khổ”, như thật rõ biết: “Ðây là khổ tập”, như thật rõ biết: “Ðây là khổ diệt”, như thật rõ biết: “Ðây là con đường đưa đến khổ diệt”. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hội chúng bậc Thánh.
Này các Tỷ-kheo, có hai hội chúng này. Hội chúng tối thắng trong hai hội chúng này, này các Tỷ-kheo, tức là hội chúng bậc Thánh.
- Này các Tỷ-kheo, có hai loại hội chúng này. Thế nào là hai? Hội chúng cặn bã và hội chúng tinh hoa. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là hội chúng cặn bã? Ở đây, này các Tỷ-kheo, tại hội chúng nào, các Tỷ-kheo đi đến con đường dục, đi đến con đường sân, đi đến con đường si, đi đến con đường sợ hãi, này các Tỷ-kheo, đây gọi là hội chúng cặn bã.
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là hội chúng tinh hoa? Ở đây, này các Tỷ-kheo, tại hội chúng nào, các Tỷ-kheo không đi đến con đường dục, không đi đến con đường sân, không đi đến con đường si, không đi đến con đường sợ hãi, này các Tỷ-kheo, đây gọi là hội chúng tinh hoa.
Này các Tỷ-kheo, đây là hai hội chúng này. Hội chúng tối thắng trong hai hội chúng này, này các Tỷ-kheo, tức là hội chúng tinh hoa.
(Kinh Tăng Chi Bộ I, chương 2, phẩm Hội chúng [trích])
SUY NGHIỆM: Ai cũng biết Tăng-già là hội chúng Tỷ-kheo từ bốn người trở lên, thanh tịnh và lục hòa. Nhưng có những hội chúng Tỷ-kheo cũng đông đảo mà không xứng danh hoặc chỉ lạm xưng Tăng-già vì chưa thực sự hòa hợp và thanh tịnh. Nên Thế Tôn mới phân biệt có hội chúng không phải bậc Thánh và hội chúng bậc Thánh, có hội chúng cặn bã và hội chúng tinh hoa.
Vậy đâu là hội chúng bậc Thánh? Xưa nay sống trong cõi “Phàm Thánh đồng cư” nên người trần mắt thịt như chúng ta không thể phân biệt đâu Thánh, đâu phàm. Trong pháp thoại này Thế Tôn đã chỉ rõ cách phân biệt một hội chúng Thánh hay phàm là nhìn xem những thành viên trong hội chúng đó có “như thật rõ biết Tứ Thánh đế” hay không. Thì ra, “như thật rõ biết Tứ Thánh đế” là những phẩm chất của một hội chúng bậc Thánh.
Những Tỷ-kheo trong hội chúng bậc Thánh rõ biết “Đây là khổ”. Vì thấy rõ khổ nên nhàm chán, viễn ly, không tham danh vọng lợi dưỡng, không khát khao nắm giữ chức vụ. Rõ biết “Đây là khổ tập”, tức nhận ra chính vô minh và tham ái là căn nguyên của mọi khổ đau. Rõ biết “Đây là khổ diệt”, thấy rõ hạnh phúc đích thực hay Niết-bàn là chính là sự diệt tận phiền não, tham ái, buông bỏ hết thảy và không còn mảy may chấp thủ. Và để đạt đến cứu cánh an lạc này cần thực hành Bát chánh đạo, chính là rõ biết “Ðây là con đường đưa đến khổ diệt”.
Và đâu là hội chúng tinh hoa? Đối lập với hội chúng cặn bã mà trong đó các Tỷ-kheo luôn đi đến con đường dục, sân, si và sợ hãi, chính là hội chúng tinh hoa. Nói cách khác, một hội chúng mà các Tỷ-kheo không đi đến con đường dục, sân, si và sợ hãi là hội chúng tinh hoa. Lời Thế Tôn dạy ở đây đã quá cụ thể và rõ ràng. Hiện nay, không quá khó khi nhìn vào một hội chúng Tỷ-kheo để biết rõ đó là hội chúng cặn bã hay hội chúng tinh hoa. Mỗi Tỷ-kheo khi tự nhìn lại mình, tự nhìn vào hội chúng của mình và tức khắc sẽ nhận ra mình đang ở trong hội chúng nào.
Không ít người khá chủ quan và quá chú trọng về hình thức như số lượng đông đảo, cơ sở vật chất to lớn để tự huyễn mình rằng mọi thứ đang phát triển tốt đẹp. Kỳ thực hình thức có phát triển mà kém tinh hoa và nhiều cặn bã thì có cũng như không. Cho nên, Thế Tôn mới xác quyết hội chúng bậc Thánh và hội chúng tinh hoa mới là tối thắng. Đồng thời hai hội chúng này cũng là nơi để cho chúng ta nương tựa trong hành trình tìm lại chính mình, hướng đến tự giác, giác tha và giác hạnh viên mãn.
Quảng Tánh